1. Czereśnia ptasia, wiśnia ptasia, czereśnia, trześnia Prunus avium – występuje dość powszechne w południowej części Europy. W Polsce rośnie dziko na terenie całego kraju, jednak częściej spotykana jest na południu. Chętnie porasta brzegi lasów i zarośla śródpolne. Rosnące w lasach czereśnie to wysokie i okazałe drzewa, osiągające nawet 25m wysokości. Jej owoce są doskonałym źródłem pokarmu dla wszelkiego rodzaju ptactwa. Ze względu na dużą zawartość potasu i witamin warto je spożywać na surowo, a także w postaci przetworów – konfitur, napojów, koncentratów. Czereśnia posiada bardzo twarde, czerwonobrązowe drewno, które jest cenione w meblarstwie do wyrobu oklein, elementów toczonych i intarsji. Czereśnia ptasia dała początek wielu powszechnie uprawianym odmianom drzew owocowych.
Pokrój: drzewo liściaste dorastające do 20-25 m wysokości. W zwartych drzewostanach tworzy długi, strzelisty pień i wąską, stożkowatą, czasem nierównomierną koronę. Drzewa rosnące samotne mają krótki pień i szeroką, regularną koronę.
Występowanie: występuje w lasach liściastych, lasach mieszanych, w zadrzewieniach i zaroślach śródpolnych na terenie całej Polski.
Liście: eliptyczne lub odwrotnie jajowate, zaostrzone, grubo, częściowo podwójnie piłkowane, od spodu owłosione. Na ogonku, u nasady blaszki znajdują się 1-2 duże gruczołki. Długość liści 8-15 cm.
Kora: początkowo gładka, błyszcząca, szaro lub czerwonobrązowa z wyraźnymi przetchlinkami, łuszcząca się okrężnie, na starych drzewach spękana szarobrązowa.
Kwiaty i owoce: kwitnie w kwietniu, maju krótko przed rozwojem liści. Białe kwiaty są zebrane po 2-6 na długich szypułkach.Owocami są kuliste pestkowce wielkości do 1,5 cm z dużą pestką.
Ciekawostki: czereśnia była uprawiana w Europie już od czasów rzymskich a jej uprawę w Polsce rozpropagowali Cystersi.
2. Wierzba krucha Salix fragilis
Pokrój: drzewo dorastające do 20 m wysokości z szeroką koroną i krótkim pniu, jest drzewem, które łatwo próchnieje i często powstają w jego pniach naturalne dziuple.
Występowanie: pospolita na terenie całego kraju. Najczęściej występuje wzdłuż rzek, gdzie wspólnie z topolą tworzy lasy łęgowe. W górach rośnie do 1000 m n.p.m.
Liście: lancetowate o długości do 15 cm i szerokości do 3 cm, ostro zakończone, lekko błyszczące. Od spodu mają błękitno-zieloną barwę.
Kora: jest popękana barwy ciemnobrązowej.
Kwiaty i owoce: wierzba jest roślina dwupienną. Kwiaty męskie i żeńskie zwane są kotkami. Kwiaty męskie osiągają długość do 6 cm a żeńskie do 7 cm. Kwitnie w maju równocześnie z rozwojem liści. Owocem jest torebka zawierająca bardzo małe nasiona.
Ciekawostki: nazwa drzewa pochodzi od bardzo kruchych i łamliwych gałęzi. Kora wierzby zawiera salicynę, która ma działanie lecznicze, na jej bazie wyprodukowano aspirynę.
3. Wierzba biała Salix alba wierzba srebrna, wierzba pospolita – gatunek drzewa należący do rodziny wierzbowatych. Drzewo szybko rosnące i dość krótkowieczne. Rośnie przede wszystkim w lasach łęgowych wzdłuż rzek, często tworząc tam wraz z topolami duże skupienia. Preferuje okresowo zalewane, piaszczyste gleby. Występuje również wzdłuż dróg, nad stawami. Jest często nasadzana przy drogach, na wałach przeciwpowodziowych oraz na brzegach rzek w celu ich umocnienia i zabezpieczenia przed osuwaniem ziemi. Dzięki silnie rozbudowanemu systemowi korzeniowemu i szybkiemu wzrostowi nadaje się również do rekultywacji terenów i wysypisk śmieci. Jako roślina pobierająca z podłoża bardzo duże ilości wody sadzona jest na terenach podmokłych i bagnach w celu ich osuszenia. Surowiec zielarski stanowi kora, zawierająca zawiera flawonoidy, kwasy organiczne oraz glikozydy. Najważniejszym z nich jest glikozyd fenolowy – salicyna, która ma silne działanie przeciwzapalne, przeciwgorączkowe i ściągające. Wykorzystywana jest przy takich dolegliwościach jak: ból głowy, przeziębienie. Obecnie już nie pozyskuje się do celów leczniczych kory wierzby, gdyż jest zastępowana syntetycznie produkowaną „Aspiryną”. W medycynie ludowej wykorzystywano korę wierzby również do leczenia nerwobólów i jako środka ułatwiającego zasypianie i uspokajającego.
Pokrój: drzewo osiągające wysokość do 30 m z szerokorozłożystą koroną. Pień jest krótki. Często w pniach starszych drzew występują naturalne dziuple.
Występowanie: naturalnie występuje w całej Europie z wyjątkiem Skandynawii, Szkocji i Irlandii, oraz w Azji i Północnej Afryce. W Polsce spotykana jest na terenie całego kraju, w górach do 800 m n.p.m. Rośnie na terenach podmokłych wzdłuż rzek czy rowów.
Liście: ustawione skrętolegle wąskie, lancetowate o długości około 8 cm są delikatnie piłkowane. Młode liście obustronnie jedwabiście owłosione, starsze tylko na spodniej stronie. Starsze liście z góry ciemnozielone a od spodu srebrzyste.
Kora: ciemno szara i popękana.
Kwiaty i owoce: jest rośliną dwupienną,kwiaty zwane są kotkami lub baziami. Rozsiewane przez wiatr, zaopatrzone w pęczek białych włosków nasiona są bardzo drobne.
Ciekawostki: wierzby posiadają właściwość pochłaniania metali ciężkich i innych zanieczyszczeń z wód gruntowych, co jest wykorzystywane w małych ekologicznych oczyszczalniach ścieków.
4. Wierzba iwa Salix caprea – gatunek roślin z rodziny wierzbowatych. Roślina miododajna i owadopylna. Jest najwcześniej kwitnącą krajową wierzbą. Nasiona rozsiewane są przez wiatr. W odróżnieniu od pozostałych wierzb występujących w Polsce iwa nie jest gatunkiem ściśle związanym z wodą. Najczęściej można ją spotkać w widnych lasach, gdzie stanowi domieszkę do innych drzew, występując pojedynczo w podszycie lub liczniej w miejscach bardziej doświetlonych, takich jak skraje lasów, polany i zręby. Tworzy mieszańce z wieloma innymi wierzbami
Pokrój: rozłożysty krzew lub drzewo do 15 metrów wysokości, pokrój kulisty.
Występowanie: Europa i Azja. W Polsce gatunek pospolity na całym niżu i w górach.
Liście: blaszkowate, szerokoeliptyczne, ok. 2 razy dłuższe niż szersze. Na końcu krótko zaostrzone, całobrzegie lub o falistym brzegu. Z góry żywozielone, matowe lub lekko połyskujące, od spodu matowo szarozielone.
Kwiaty i owoce: roślina dwupienna. Kwiaty ukazują się przed liśćmi. Kotki męskie – tzw. bazie są puszyste i niezwykle delikatne w dotyku, jajowate, długości 3-5cm, o jaskrawożółtym kolorze. Kotki żeńskie zdecydowanie mniej dekoracyjne, podłużnojajowate, długości do 6cm, zielonkawe. Owoce są zebrane w niezwykle puszyste, białe, kotkowate owocostany przypominające watę. Nasiona bardzo drobne – o rozmiarach 0.1-0.2mm, z puszystymi pęczkami białych włosków, tworzą roznoszony przez wiatr biały puch nasienny.
Kora: Szara i spękana Na pniu i na grubszych gałęziach obserwuje się ciemne romboidalne pęknięcia w rzędach.
Ciekawostki: Należy do najwcześniej kwitnących wierzb w Polsce. Często wykorzystywana do celów dekoracyjnych ze względu na piękne kotki(bazie) podczas kwitnienia.
5. Lipa drobnolistna Tilia cordata Mill – gatunek drzewa, należący do rodziny lipowatych. Kwiaty mają miodniki i zapylane są przez owady. Jest cenną rośliną miododajną i podczas kwitnienia lipy są odwiedzane przez ogromne ilości pszczół. Okres kwitnienia: koniec czerwca – lipiec. W stanie naturalnym występuje w lasach, głównie dębowo-grabowych. Często jest nasadzana w parkach, alejach, przy domach i drogach. W zimie nie wymarza, jest dobrze przystosowana do naszego klimatu, jednak duże zanieczyszczenia powietrza jej szkodzą. Znane jest wielorakie wykorzystanie zarówno kwiatów jak i drewna lipy. Z kwiatów robi się susz wykorzystywany zarówno do naparów jak i kąpieli. Działanie: przeciwzapalne, napotne, zmniejszające napięcie mięśni, środek rozluźniający i uspokajający. Z drewna wypala się węgiel drzewny stosowany w lecznictwie. Miód lipowy ma podobne własności lecznicze, jak jej kwiaty. Jej miękkie drewno ma zastosowanie w rzeźbiarstwie i jest przydatne na wyroby tokarskie. Z jej łyka wytwarza się plecionki i maty. Z nasion można otrzymywać bardzo dobry olej jadalny.
Pokrój: duże drzewo liściaste, osiągające wysokość do 30 m. Korona jest regularna – szerokojajowata lub kulista. Na młodych drzewach gałęzie są pod dużym kątem wzniesione do góry, a ich kora jest gładka i ma szary kolor. Na starych drzewach konary zwisają w dół, a ich kora jest gruba i nieregularna. Cieńsze gałązki są nagie, górą brunatnoczerwone.
Występowanie: pochodzi z Europy i Azji Zachodniej. W Polsce występuje pospolicie na terytorium całego kraju. Występuje w stanie naturalnym, ale jest także bardzo często sadzona przy domach, w parkach i przy drogach, jako roślina ozdobna i użyteczna.
Liście: pod spodem nagie, tylko w kątach nerwów mają pęczki rudych włosów. Po górnej stronie są żywozielone, dolna ich strona jest jaśniejsza. Blaszki, z regularnie piłkowanym brzegiem, mają okrągłosercowaty kształt i charakterystycznie zakończony wierzchołek. Są szersze niż dłuższe i lekko wcięte u nasady. Ustawione są skrętolegle. Liście mają średnicę 30–70 mm (wyjątkowo do 90 mm) i brzegi lekko zawinięte do góry. Błyszczące, jajowate pąki czerwonobrunatnego koloru okryte są dwiema łuskami. Jesienią liście przyjmują żółty kolor.
Kwiaty i owoce: kwiaty wyrastają pojedynczo lub pęczkami po 2-12, są wzniesione ponad liście. Mają dość długą szypułkę i w dolnej części podługowatą podsadkę. Całe kwiaty mają jasnożółtą barwę i wydzielają intensywny, przyjemny zapach. Ich pręciki są zbliżone wielkością do płatków korony. Owoc kulisty, twardy, nagi orzech, wielkości 6-8 mm ze skrzydełkiem (pochodzącymi z podsadki kwiatu).
Kora: początkowo gładka i cienka, później ciemnoszara lub czerwona, gęsto, podłużnie spekana.
Ciekawostki: przez Słowian uważana była za drzewo święte. Miała chronić przed piorunami i złymi duchami. Przekonanie to przejęli potem chrześcijanie i bardzo często wieszali figurki Matki Boskiej na lipie i budowali kapliczki pod lipami. W starożytnej Grecji była uważana za symbol niewinności i czystości. Uważana jest za drzewo obdarzone pozytywną energią, korzystnie wpływające na zdrowie człowieka.
6. Jabłoń dzika Malus sylvestris Mill, płonka – gatunek jabłoni rosnący dziko w niemal całej Europie. Jest uprawiany w wielu krajach świata. W Polsce występuje rzadko na niżu i w niższych położeniach górskich. Kwitnie w maju równocześnie z rozwojem liści. Kwiaty są przedsłupne i owadopylne. W Polsce rośnie w zaroślach, lasach liściastych i mieszanych oraz na ich obrzeżach. Zwykle nieliczna na stanowiskach. Rośnie bardzo wolno. Używana była dawniej na podkładki dla szlachetnych odmian jabłoni oraz jako roślina lecznicza. Drewno było cenione ze względu na twardość i czerwone zabarwienie – wykorzystywane w snycerstwie i tokarstwie
Pokrój: małe drzewo o wysokości do 10 m z cierniami na krótkopędach, zwłaszcza na młodych roślinach, z szeroką, okrągłą, gęsto rozgałęzioną koroną. Drzewo płytko korzeniace się , światłolubne.
Występowanie: rośnie prawie w całej Europie oraz zachodnich rejonach Azji. Lubi liściaste lasy mieszane, lasy łęgowe, obrzeża lasów i zarośla.
Liście: ulistnienie skrętoległe, liście szerokoeliptyczne do okrągławych, do 6,5 cm długości. Przylistki wcześnie odpadające.
Kwiaty i owoce: dość duże, zebrane po kilka w baldachokształtne kwiatostany. Mają 5-działkowy kielich i 5 białych z różowym zabarwieniem płatków korony, słupek złożony z 5 owocolistków i liczne pręciki z żółtymi pylnikami. Owoce na cienkich szypułkach dłuższych od połowy długości owocu, jabłkowate, niewielkie (do 3,5 cm średnicy), kuliste, zielone, żółtozielone, często z czerwonym rumieńcem, o cierpkim smaku.
Ciekawostki: w Mezopotamii znano owoce dzikiej jabłoni już 5 tysięcy lat p.n.e., mimo, że nie rosła tam. Jej owoce były sprowadzane z innych krajów i były cenne – świadczy o tym fakt, że składano je jako dary ofiarne. W grobowcu królewskim w Ur odkryto nanizane na sznurek połówki jabłek jabłoni dzikiej, mówią też o tym gatunku napisane pismem klinowym gliniane tabliczki pochodzące z tego okresu. Około 4 tysięcy lat p.n.e. jabłka sprowadzane były do starożytnego Egiptu. Zwęglone, pochodzące z okresu około tysiąc lat p.n.e owoce jabłoni znaleziono na granicy półwyspu Synaj i pustyni Negew.
7. Jarząb pospolity, jarzębina Sorbus aucuparia L. – gatunek rośliny wieloletniej należący do rodziny różowatych. Występuje zarówno w lasach na polanach leśnych, zaroślach, skrajach dróg, miedzach, parkach miejskich, ogrodach. Gatunek pionierski, tolerancyjny pod względem wymagań siedliskowych. Rośnie nawet na suchych, ubogich i kwaśnych glebach, chociaż najlepiej rozwija się na glebach próchniczych. Niewrażliwy na mróz, dobrze znoszący zacienienie. Korzeni się niezbyt głęboko, często sadzony jako drzewo ozdobne. Żyje 80-100 lat, Pojedyncze okazy osiągają znacznie starszy wiek, np. jedna z jarzębin w Świnoujściu przekroczyła wiek 130 lat. Owoce są pożywieniem dla ptaków m.in.: gil, drozd, jemiołuszka, jarząbek oraz zwierząt leśnych saren czy borsuków. Surowe owoce są dla ludzi niejadalne, nie tylko z powodu gorzkiego smaku, ale również zawartości trującego składnika (kwas parasorbinowy). Natomiast po przemrożeniu, lub po zanurzeniu na chwilę we wrzątku tracą trujące właściwości i gorzki smak. Owoce są używane w postaci przetworów, cenione są w kuchni i przetwórstwie. Zawierają dwukrotnie więcej karotenu niż marchew. Wyrabia się z nich jarzębiak, soki, dżemy, marmoladę, syropy i mus.
Pokrój: początkowo szybko rosnące drzewo liściaste o wysokości do 15 (20) m; korona luźna, okrągława; często formy o kilku pniach.
Występowanie: rośnie na terenie całej Europy, zachodniej Syberii, Azji Mniejszej. Spotkać ją można w lasach liściastych, mieszanych i iglastych.
Liście: skrętolegle ustawione, nieparzystopierzaste o dł. 10-20 cm, złożone z 9-17 wąskich, eliptycznych, szpiczastych listków o dł. 2-6 cm, na brzegach wyraźnie ostro piłkowanych, pod spodem szarozielonych, owłosionych lub nagich, zabarwienie jesienne ciemnoczerwone lub żółte.
Kwiaty i owoce: kwiaty w wielokwiatowych, parasolowatych podbaldachach, obupłciowe, o szerokości ok. 1 cm. Okwiat podwójny (zróżnicowany na kielich i koronę), pięciokrotny, z białymi płatkami korony, nieprzyjemnie pachnące. Owoce kuliste, jabłkowate owocki o wielkości 7-10 mm w gęstych gronach. Potocznie nazywane „jagodami jarzębiny”, choć nie są jagodami w sensie botanicznym. Owoce pozostają na drzewie długo w zimie. Mają dużo witaminy C, E, P, K, PP, nieco witaminy A, cukier sorbozę, garbniki i pektyny. Zrywa się je gdy już są czerwone, ale przed przymrozkami i suszy się rozłożone cienką warstwą (najlepiej w temp. ok. 40 °C).
Kora: gładka, szara, błyszcząca z podłużnymi, ustawionymi poprzecznie przetchlinkami. U starych drzew w dolnej partii pnia czasem tworzy się ciemnoszara, podłużnie spękana kora.
Ciekawostki: łacińska nazwa rośliny w dosłownym tłumaczeniu oznacza jarzębina łowiąca ptaki. Dawniej bowiem ptasznicy używali jej owoców za przynętę w swoich pułapkach.
