1. Dzika róża Rosa canina – krzewy róży dzikiej porastają całą Europę. W Polsce występują od wybrzeża Bałtyku po wyższe położenia górskie, trzymając się przede wszystkim prześwietlonych lasów. Spotykamy je również w zbiorowiskach zaroślowych oraz na śródpolnych miedzach i przydrożach. Dorasta do 3 m wysokości, tworząc kolczastą plątaninę. Owoce dzikiej róży dostarczając wielu witamin: B1, B2, E, K i PP, a szczególnie C. Stwierdzono, że kilogram dojrzałych owoców zawiera jej tyle, co 10 kilogramów cytryn! Już 2–3 owoce mogą pokryć dzienne zapotrzebowanie dorosłego człowieka. Od wieków owoce dzikiej róży były chętnie wykorzystywane w kuchni. Wytwarzano z nich dżemy, konfitury, soki, wina czy nalewki.
Pokrój: krzew dorastający do 3 m, gałęzie z hakowato zakrzywionymi kolcami często krzyżujące się, bardzo gęste.
Występowanie: powszechnie występuje w całej Polsce oraz Europie, spotykana jest również w Afryce Północnej. Częstsza na obszarach o cieplejszym klimacie, w górach rośnie do 1500 m.
Liście: skrętoległe złożone z 5 do 7 listków o długości około 3 cm.
Kora: na starszych pędach jest szaro-brunatna i popękana.
Kwiaty i owoce: kwiaty są pięciopłatkowe białe lub różowe. Czerwone owoce szupinkowe dorastają do 2-3 cm.
Ciekawostki: owoce dzikiej róży zawierają bardzo dużo witaminy C, już od 1 do 3 owoców pokrywają jej dzienne zapotrzebowanie u dorosłego człowieka.
2. Bez czarny Sambucus nigra – nazwy ludowe: bzina, bzowina, habza, hyćka. Wysoki krzew powszechnie występujący w różnych typach lasu, zaroślach, nad brzegami strumieni i rowów melioracyjnych. Uznawany od wieków za jedną z najważniejszych roślin leczniczych. Grecki medykHipokrates traktował czarny bez jako rodzaj podręcznej apteczki. W swych dziełach opisał lecznicze działanie wszystkich elementów krzewu, zalecając je jako środki na przeczyszczenie, moczopędne i uśmierzające ból. Ceniony jest także w kuchni, np. kwiaty czarnego bzu smażone w cieście naleśnikowym to pyszny deser. Surowe części rośliny zawierają substancje toksyczne, które rozkładają się dopiero pod wpływem suszenia i gotowania. Ze względu na swoje zdolności adaptacyjne uważa się go za bardzo pożyteczną roślinę w rekultywacji gruntów zdegradowanych.
Pokrój: zazwyczaj ma formę krzewiastą jednak czasem może przybierać formę drzewiastą i wówczas dorasta do 10 m.
Występowanie: w całej Europie i zachodniej Azji aż do Indii, został również introdukowany w Ameryce Północnej, Chinach, Australii i Nowej Zelandii. W Polsce powszechny na terenie całego kraju. W górach rośnie do 900 m.n.p.m.
Liście: naprzeciwległe złożone z 3–7 listków o kształcie jajowato-eliptycznym z piłkowanym brzegiem osiągają długość od 3 do 9 cm.
Kora: jasnobrązowa, podłużnie spękana.
Kwiaty i owoce: pojedyncze kwiaty są drobne o średnicy do 5 mm koloru białego zebrane w baldachogrona o średnicy od 10 do 20 cm. Owoce są fioletowo czarne, lśniące kuliste o długości od 6 do 8 mm.
Ciekawostki: surowe owoce są niejadalne natomiast nadają się na przetwory np. dżemy, konfitury, soki.
3. Leszczyna pospolita Corylus avellana – krzew dorastający do 8 m wysokości, pospolita w całej Polsce. Nieoceniony sprzymierzeniec ptactwa, które chętnie gniazduje w jej konarach. Na jej orzechach żerują dziesiątki gatunków skrzydlatych, łącznie z orzechówką, która od krzewu wzięła swoją nazwę. Wiewiórka traktuje orzechy laskowe jako jeden z zasadniczych składników swego pożywienia. Pszczelarze bardzo cenią fakt, że krzew ten dostarcza obfitego pożytku pszczelego w postaci pyłku z bazi, czyli kwiatostanów męskich. Szczególnie ważne jest, że pojawia się on bardzo wcześnie, zanim jeszcze inne gatunki dają pożytek kwiatowy. Orzechy laskowe to również przysmak ludzi. Jadalne jądra orzechów mają wielką wartość odżywczą, m.in. tłuszcze, których zawartość dochodzi nawet do około 70%, oraz białka, stanowiące do 20% ich masy. Poza tym zawierają inne cenne składniki, takie jak witaminy i związki mineralne. Z drewna leszczyny robiono rękojeści do narzędzi gospodarskich, cepy, grabie, faszynę, tyczki do grochu i fasoli. Młode, długie pędy służyły do wyplatania koszyków i płotów.
Pokrój: duży, wielopienny krzew do 5 m wysokości o wzniesionych gałęziach.
Występowanie: pospolita w całej Europie oraz Azji mniejszej. W Polsce możemy ją spotkać na terenie całego kraju, w górach do 1300 m.n.p.m.
Liście: liście duże do 10 cm, na krótkiej ok. 1 cm szypułce podwójnie piłkowane, blaszka liściowa szeroko owalna.
Kora: barwy popielatej, gładka z poziomymi kreskami.
Kwiaty i owoce: kwitnie od lutego do kwietnia. Kwiaty męskie zebrane w kotki zgrupowane po 2 do 4, bardzo obficie pylą na żółto. Kwiaty żeńskie niepozorne, widoczne są tylko czerwone znamiona na krótkopędach. Owocem jest popularny orzech laskowy.
Ciekawostki: leszczynowe pędy z uwagi na ich giętkość były kiedyś używane do wyrobu wędek.
4. Śliwa tarnina Prunus spinosa – nazwy ludowe: tarnina, tarń, tarka, ciarki. Silnie rozgałęziony, ciernisty krzew. Pospolita niemal w całej Polsce. w otwartym krajobrazie pól i łąk tworzy charakterystyczne zakrzewienia zwane czyżniami. Tarnina jest bardzo cenną rośliną miododajną, dostarcza zarówno pyłku, jak i nektaru. Jej owoce są chętnie zjadane przez ptactwo. Od dawna używana w kuchni wielu narodów. Francuzi z niedojrzałych owoców robili np. marynaty w occie. W Polsce wyrabiano z nich wino. Wiązki tarniny wykorzystywane są w tężniach solankowych. W ludowej tradycji wierzono, że jej ostre kolce mogą odstraszać żywe stworzenia i leśne demony. Dlatego całe gałązki wieszano nad wejściem do chaty, obory czy chlewu.
Pokrój: ma formę krzewiastą dorasta wówczas do 3 m, bardzo rzadko może przybierać formę drzewa i wówczas może dorastać do 6 m. Tworzy tak zwane czyżnie czyli gęste zakrzewienia.
Występowanie: występuje prawie w całej Europie, zachodniej Azji oraz północnej Afryce. W Polsce pospolita na terenie całego kraju.
Liście: o brzegu piłowanymsą jajowate, eliptyczne lub lancetowate o długości od 2 do 4 cm, osadzone są skrętolegle na pędach.
Kwiaty i owoce: białe kwiaty mają średnicę od 1,2 cm do 1,8 cm,osadzone są najczęściej pojedynczo, większe skupienia tworzą na końcach pędów. Owocem są kuliste pestkowce barwy czarnosinej z niebieskawym nalotem.
Kora: bardzo ciemna, prawie czarna.
Ciekawostki: od tarniny swoją nazwę wzięło wiele Polskich miejscowości np. Tarnów, Tarnów Opolski, Tarnowskie Góry.
5. Dereń jadalny Cornus mas – tworzy rozłożysty krzew lub małe drzewo. Zalicza się do najstarszych drzew owocujących. Prawdopodobnie już 5000 lat temu ludzie żywili się jego owocami. W swoim naturalnym środowisku rośnie zwłaszcza w zaroślach i na zalesionych stokach. Jest bardzo wytrzymały na mrozy i susze. Współcześnie owoce derenia wykorzystuje się do wyrobu smacznych i zdrowych przetworów – konfitur, dżemów, soków oraz nalewek, zwłaszcza cenionej dereniówki. Prawdziwym przysmakiem i jest kiszony dereń, produkowany już w XVII w. w kuchni dworskiej. W 2008 roku został wpisany na listę Produktów Tradycyjnych Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Ze względu na dużą zawartość witaminy C i żelaza owoce derenia stosuje się jako lek wzmacniający odporność organizmu i przeciwdziałający anemii. Dereń posiada bardzo twarde i cenione drewno. Wykonywano z niego między innymi elementy mechanizmów zegarowych.
Pokrój: tworzy rozłożysty krzew lub małe drzewo mogące osiągnąć 3–7 m wysokości.
Występowanie: naturalnie występował w środkowej i południowo wschodniej Europie oraz zachodniej Azji. Obecnie uprawiany w wielu krajach.
Liście: o jajowatym kształcie z zaostrzoną końcówką, o długości 5-10 cm ułożone są naprzeciwlegle na pędach.
Kwiaty i owoce: kwiaty barwy żółtej zebrane w baldachy z czterema płatkami kwitną przed rozwojem liści. Owoce ciemnoczerwone podłużne o długości około 2 cm.
Kora: oliwkowozielona,cienka, spękana, łuszcząca się drobnymi płatami.
Ciekawostki: jadalne owoce derenia są bogate w taniny, polifenole, kwasy organiczne, witaminę C i antocyjany.
6. Głóg jednoszyjkowy Crataegus monogyna – nazwy ludowe: babimąka, zajęcze gruszki, ptasi chleb. Pospolity krzew lub niskie drzewo występujący niemal w całej Europie. W Polsce jest jednym z podstawowych gatunków naturalnych zadrzewień śródpolnych. Jest bardzo odporny na czynniki klimatyczne i długowieczny. Kwiaty głogu są miododajne i przyciągają owady zapylające. Jego cierniste korony oferują bezpieczne miejsca lęgowe dla ptaków, a czerwone owoce są dla nich przysmakiem. Głóg od dawna stosowany był w medycynie ludowej i ziołolecznictwie, m.in. w leczeniu dolegliwości sercowych. Wytwarza się też z niego konfitury, syropy, wina. W dawnej Polsce chłopi wierzyli, że krzewy głogu, rosnące na miedzach, chronią zboża przed szkodnikami.
Pokrój: krzew lub niskie drzewo. Dorasta do 6–8 m wysokości, ma silnie zdrewniałe cierniste gałęzie.
Występowanie: naturalnie występuje w Europie, Zachodniej Azji i Północnej Afryce, rozprzestrzenił się w Afryce, Ameryce Północnej, Australii i Nowej Zelandii. W Polsce jest pospolity z wyjątkiem wyższych partii gór.
Liście: ustawione skrętolegle, jajowate o długości od 3 do 6 cm z 3-7 klapami całobrzegie.
Kwiaty i owoce: kwiaty białe pięciopłatkowezebrane w podbaldachy. Czerwone owoce są jajowate lub kuliste.
Kora: ciemnobrunatna, spękana w wąskie pasma lub prostokąty.
Ciekawostki: głóg bardzo dobrze nadaje się na żywopłoty ponieważ dobrze znosi strzyżenie, bogate w witaminę C owoce są jadalne.
7. Kruszyna pospolita Frangula alnus. Bywa nazywana szakłakiem kruszyną, troszczyną wilczyną. Jest krzewem osiągającym wysokość 5 m. Gałązki ma delikatne, cienkie i dość kruche, od czego wzięła swoją nazwę. Jest rośliną mrozoodporną, niewybredną co do nasłonecznienia, która doskonale rośnie zarówno w pełnym słońcu, jak i głębokim cieniu. Występuje w całej Polsce, zwłaszcza na niżu i w paśmie pogórzy. Najchętniej rośnie w lasach, borach, zaroślach i zadrzewieniach śródpolnych. W Polsce do 2014 r. była objęta częściową ochroną gatunkową.
Kruszyna ma zdolność samozapylania kwiatów, ale jako roślina miododajna chętnie korzysta z usług pszczół. Stanowi również cenny dla nich pożytek. Niegdyś używano do wytwarzania materiałów barwiarskich – komponenty zawarte są w korze, drewnie, liściach i owocach tego krzewu. Jej kora zawiera glikozyd antrachinowy – glikofrangulinę, niegdyś powszechnie stosowany jako lek przeczyszczający i łagodnie żółciopędny. Wchodzi on wciąż w skład licznych mieszanek ziołowych i preparatów używanych na zaparcia, choroby wątroby, śledziony i dróg żółciowych.
Pokrój: zazwyczaj przybiera formę krzewiastą, bardzo rzadko niewysokie drzewko o wysokości do 5 m.
Występowanie: występuje w północno-zachodniej Afryce, Europie i zachodniej Azji. W Ameryce Północnej jest uznawana za roślinę inwazyjną. W Polsce pospolita na terenie całego kraju z wyjątkiem wyższych partii gór.
Liście: ustawione skrętolegle o długości od 3 do 7 cm, odwrotnie jajowate lub eliptyczne. Blaszka liściowa całobrzega.
Kwiaty i owoce: kwiaty białe drobne na krótkich szypułkach, wyrastają po 2-10 z kącików liści. Owocem są kuliste czarne pestkowce.
Kora: ciemnobrązowa z białymi plamkami.
Ciekawostki: nazwa krzewu wzięła się od kruchych gałęzi, kora kruszyny stosowana jest w lecznictwie.
